(PL)- Nhìn dưới góc độ không gian âm, việc phá hủy thương xá Tax dường
như báo hiệu một chuỗi phá hủy tiếp nối để hình thành chuỗi cao ốc mới
thay thế cho những tòa nhà thấp tầng ở khu trung tâm.
Khu
vực trung tâm Sài Gòn đang đánh mất dần danh tính của mình. Nếu không
lên tiếng, một ngày không xa Sài Gòn gốc tích không tồn tại. 300 năm
hình thành cuối cùng chỉ còn lịch sử vài chục năm.
Lúc
đó chúng ta sẽ được gì? Một Times Square như New York? Một Shinjuku như
Tokyo? Một UB City như Bangalore? Chắc chắn cho dù có là gì đi nữa, nó
cũng sẽ không còn là Sài Gòn vang bóng.
Không gian âm của những quảng trường
Xuất
phát từ hội họa, không gian âm (negative space) là khái niệm không mới
nhưng không phải kiến trúc sư nào cũng hiểu đúng giá trị của nó. Trong
kiến trúc có thể hiểu “không gian dương” là phần được xây, được quy
hoạch, được trồng (nhà cửa, đường sá, cây cối...), còn “không gian âm”
là những thứ chưa được tác động, là khoảng không, là vùng nền trời đằng
xa. Một TP sầm uất nhiều cao ốc như New York chắc chắn sẽ khan hiếm
không gian âm hơn một ngôi làng miền Bavaria.
Quảng
trường (piazza, plaza, town square...) là chi tiết không thể thiếu của
một đô thị ngay từ những ngày đầu của văn minh nhân loại. Khi bàn về
quảng trường, chúng ta có thể chia ra hai dạng:
- Dạng truyền thống: Để
tôn lên vị thế của không gian đô thị ngoài trời này, các tòa nhà xung
quanh ngoài việc được xây dưới một giới hạn chiều cao nhất định còn phải
tuân thủ thêm nhiều điều luật hơn bình thường (công năng, phong cách
kiến trúc, chất liệu công trình...). Ở đây, không gian dương phải nhường
chỗ cho không gian âm. Tỉ lệ không gian âm càng lớn, giá trị công cộng
của quảng trường càng tăng. Để tạo điểm nhấn, những quảng trường thế này
thường có một dinh thự hay một ngọn tháp là thứ duy nhất được xây cao
có nhiệm vụ đánh dấu nơi chốn, có thể quan sát dễ dàng từ xa.
Không thể chối cãi một vista rất mạnh của một quảng trường kiểu truyền thống như Piazza San Pietro.
Trung tâm Sài Gòn 1931, không gian âm chiếm ưu thế tôn cao giá trị quảng trường.
- Dạng hiện đại: Với
những mô hình đô thị mang tính hiện đại, được phát triển khá muộn, việc
có một khoảng không rộng lớn ngay trung tâm là điều không dễ. Tầm quan
trọng của việc có một quảng trường làm nơi tụ họp cũng như đánh dấu tâm
điểm của đô thị vẫn rất lớn, tuy nhiên vì mật độ xây cất cao, tỉ lệ
không gian âm ở những nơi này tương đối thấp. Để giải quyết vấn đề này,
những đô thị đó tận dụng khái niệm “vista”.
Vista
có thể hiểu là tầm nhìn, là quan trục, là một đường thẳng định hình bởi
những công trình xây dựng để hướng ánh mắt tới phần chân trời rộng mở
phía xa. Vista được dùng để giải phóng tầm mắt khỏi không gian
âm bị bó hẹp ở khuôn viên quảng trường và nối kết nó tới không gian âm
rộng hơn bên ngoài quảng trường đó. Vista không phải là yếu tố mới, nó
được tìm thấy ở hầu hết những quảng trường cổ điển ở dạng truyền thống
nêu trên như Piazza San Pietro, Piazza del Campidoglio, Praça do
Comércio, Red Square, Naqsh-e Jahan Maidan (maidan là một dạng quảng
trường Hồi giáo)... Tuy nhiên, khi bước sang dạng đô thị hiện đại, vai
trò của vista càng nổi bật.
Sài Gòn - TP của những quảng trường
Chúng
ta dễ dàng nhận thấy Sài Gòn đã được quy hoạch để trở thành một đô thị
của những hoạt động sầm uất và sôi động ngay từ thời Pháp thuộc. Đây có
thể được coi là TP của những quảng trường. Chỉ xét riêng về khu vực
trung tâm, dinh Norodom (đã bị phá hủy, nay là dinh Độc Lập do KTS Ngô
Viết Thụ thiết kế lại thời Việt Nam Cộng hòa) và con đường trước nó có
thể coi là một quảng trường với vista khá rõ. Nhà thờ Đức Bà và khu vực
tượng Đức Mẹ tạo nên một quảng trường khác với một vista khác vuông góc
với vista của Norodom và hướng thẳng đến sông Sài Gòn qua đường Đồng
Khởi. Tòa Đô chính cùng khu công viên và vòng xoay trước nó tạo nên một
quảng trường và một vista nằm trên trục đường Nguyễn Huệ và cũng tiến
đến sông Sài Gòn.
Như
vậy thì những quảng trường của trung tâm Sài Gòn là dạng truyền thống
hay dạng hiện đại? Không gian âm lớn với tạo hình rõ rệt, vista mạnh,
các tòa nhà xung quanh được xây với kích thước và độ cao xác định, tạo
vị thế cho một công trình kiến trúc nổi bật làm điểm nhấn cho từng quảng
trường, đây đích thị là phong cách quảng trường dạng truyền thống. Cùng
với kiến trúc cổ điển đặc trưng đa phong cách (Gothic, Colonial,
Beaux-Arts, Neoclassical...), quy hoạch của khu trung tâm này đã giúp
tạo nên nét quyến rũ của TP trong lòng bất kỳ du khách nào.
Tòa
nhà Louis Vuitton (1), khách sạn Rex (2), khách sạn Continental (3),
những kiến trúc thấp tầng của dấu tích không gian quảng trường, linh hồn
thành phố.
Tuy nhiên, như đã đề cập, phong
cách quảng trường dạng truyền thống sẽ bị vẩn đục và thất bại nếu có sự
xuất hiện của cao ốc làm hỏng tạo hình không gian âm. Chúng ta
sẽ gặp phải một vấn đề hóc búa nếu cho phép nhà cao tầng xuất hiện gần
những quảng trường này: Chỉ cần một cao ốc mọc lên, bố cục không gian âm
kiểu truyền thống sẽ bị phá hủy, chúng ta chỉ còn có thể dựa vào vista
làm giải pháp, mà như vậy có nghĩa là phải có thêm một loạt cao ốc khác
mọc lên để định hình vista đó. Nếu chúng ta chỉ dừng lại ở một vài cao
ốc lưa thưa thì khu vực đó chẳng phải kiểu truyền thống, cũng chẳng phải
kiểu hiện đại mà sẽ lai tạp và như thế thì còn tệ hơn. Đây rõ ràng là nước cờ một đi không trở lại.
Ngay
thời điểm này, dự án xây dựng cao ốc 40 tầng đang được rục rịch khởi
công và nó sẽ thay thế vị trí thương xá Tax án ngữ trước quảng trường
tòa Đô chính, nằm trên trục vista Nguyễn Huệ. Tòa nhà này chắc chắn sẽ góp phần phá hỏng không gian âm của cả khu vực và như đã nói ở trên, sẽ buộc phải khởi đầu cho một chuỗi những cao ốc khác sắp thay thế những tòa nhà thấp tầng gần đó.
Trục Nguyễn Huệ từ lâu đã bắt đầu có những tòa cao ốc như Saigon Times
Square, Palace Hotel, Sunwah Tower nhưng với vị trí nhạy cảm bên rìa
quảng trường ngay giao lộ Lê Lợi - Nguyễn Huệ như của Tax thì rõ ràng
khu vực này đang trên đà tiến tới một quảng trường kiểu hiện đại. Nghe
có vẻ hay đấy nhưng có phải là điều nên làm?
Những
khu vực quảng trường kiểu hiện đại đã nhắc đến có khuyết điểm chung là
chúng thiếu giá trị cổ điển, do đó sự phát triển của cao ốc được dùng để
bù đắp cho khiếm khuyết này (vista bù đắp cho không gian âm) Sài Gòn
thì không như thế. Đây là nơi may mắn thừa hưởng rất nhiều yếu tố cổ
điển, vốn là linh hồn của TP này. Việc thay thế những giá trị xưa quý
báu bằng những hoạch định hiện đại mơ hồ khác nào thả mồi bắt bóng.
KTS VŨ QUANG DUY
Chúng
ta nên thật sự nghiêm túc khi cân nhắc giữa bảo tồn và phát triển để
làm sao cho cả hai không xung đột lẫn nhau. Nhiều TP lớn của thế giới
mặc dù phát triển chóng mặt nhưng kiến trúc cổ của họ vẫn được giữ gìn,
là nhờ họ dịch chuyển trung tâm thương mại mới ra khỏi đô thị cũ, biến
khu vực này thành “historic district” vừa tiện bảo tồn mà lại vừa thu
hút du khách. Điều này thì hiện nay Sài Gòn vẫn chưa làm được, cho dù
lâu lâu lại có một dự án “đô thị mới” mọc lên. Những thiết kế cổ điển có
giá trị cần được bảo tồn vẫn đang bị xâm hại một cách thiếu ý thức bởi
những công trình mới, được dựng lên đơn giản vì nguồn lợi nhuận trước
mắt mà không có sự suy xét lâu dài.
Mộc decor by source PLO
